دیوار برلین از ساخت تا فروپاشی

چه وقایعی زمینه ساز ساخت دیوار برلین بود؟

دیوار برلین: با پایان یافتن جنگ جهانی دوم در سال 1945، کنفرانس صلح متفقین در یالتا و پوتسدام سرنوشت سرزمین‌های آلمان را تعیین کردند. آن‌ها آلمان و پایتخت این کشور، برلین را به چهار منطقه اشغال متفقین» تقسیم کردند.

اتحاد جماهیر شوروی نیمه شرقی را در دست گرفت و سایر متفقین یعنی ایالات‌متحده، انگلیس بزرگ و فرانسه نیمه غربی را در دست گرفتند. این کار برای اطمینان از اینکه آلمان نتواند دوباره قیام کرده و جنگ را آغاز کند، انجام شد.

اتحاد جماهیر شوروی یک کشور همسو با کمونیسم در آلمان شرقی تأسیس کرد. برلین به تنها محلی در تمام آلمان تبدیل شد که در آن آلمانی‌های شرقی و غربی می‌توانستند از عقب و جلو بدون مانع حرکت کنند و ازآنجاکه برلین در نیمه شرقی آلمان قرار داشت، مناطق تحت کنترل بریتانیا، فرانسه و ایالات‌متحده آمریکا کاملاً در مناطق تحت کنترل شوروی احاطه شده بودند.

نقش امریکا در ساخت دیوار برلین

نیکیتا خروشچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی، وجود برلین غربی، یک شهر کاملاً سرمایه‌دار و آشکار در آلمان شرقی کمونیستی را مانند یک استخوان که در گلوی شوروی گیرکرده است نامید. در نتیجه در سال 1948، اتحاد جماهیر شوروی، شهر برلین غربی را با هدف گرسنگی متفقین غربی در خارج از شهر محاصره کرد.

در مقابل ایالات متحده و متحدانش به جای عقب نشینی، بخش های خود از شهر را تأمین می‌کردند. این محاصره بیش از یک سال به طول انجامید و بیش از 2.3 میلیون تن مواد غذایی، سوخت و سایر کالاها به غرب برلین تحویل داده شد. اتحاد جماهیر شوروی محاصره را در سال 1949 پایان داد؛ اما در بین سال های 1949 تا 1961 بیش از 2.6 میلیون نفر از آلمان شرقی به غرب، فرار کرده بودند.

بسیاری از این افراد کارگران جوان، پزشکان، معلمان و مهندسینی بودند که در کار خود متخصص و ماهر بودند و ضرر و زیان آن‌ها در جمهوری دمکراتیک آلمان یا GDR به شدت احساس می شد. به عنوان مثال اکثر شهرها بدون پزشک باقی مانده بودند. سیل پناهندگان روز به روزادامه داشت. تنها در ژوئن 1961، حدود 19000 نفر از طریق برلین GDR را ترک کردند. ماه بعد، 30000 نفر فرار کردند.

از آنجا که این کشور در حاشیه فروپاشی اقتصادی و اجتماعی قرار داشت، دولت آلمان شرقی تصمیم به بستن کل مرزها گرفت.

دیوار برلین چگونه ساخته شد؟

نخست وزیر خروشچف به دولت آلمان شرقی این اجازه را داد تا با بستن مرزهای خود، جریان مهاجران را متوقف کند. این حرکت توسط مقامات شرقی به عنوان حرکتی ضد فاشیستی خوانده می شد. سدی حفاظتی، برای محافظت از آلمانی های شرقی در برابر آلمان غربی.

 تاریخ برپایی دیوار برلین یعنی 13 آگوست 1961 به عمد انتخاب شد زیرا روز یکشنبه و در تعطیلات تابستان بود. ابتدا به صورت موقت موانعی توسط سیم های خاردار ساخته شد و طی روزها و هفته ها سیم های خاردار با صفحات بتونی عمودی تقویت شده با میله های آهنی و بلوک های توخالی جایگزین شد.

در نهایت مانعی از جنس بتون با 300 برج محافظ در فواصل منظم، 96 مایل طول و 13 فوت ارتفاع ساخته شد. خود دیوار صرفاً یک مرز بیرونی بود؛ اما در پشت آن به اصطلاح نوار مرگ» قرار داشت که حاوی سنگرهای ضد خودرو، تخت میخ ها و سایر وسایل دفاعی بود. هر جا که مرز از آب عبور کرده بود نیز مکانیزم های دفاعی مشابه برای جلوگیری از فرار هر کسی در نظر گرفته شده بود.

زندگی مردم پس از ساخته شدن دیوار برلین

قبل از ساخته شدن دیوار، ساکنان برلین در دو طرف شهر می توانستند آزادانه حرکت کنند. آنها برای کار، خرید، رفتن به تئاتر و تماشای فیلم ها از مرز شرقی به غربی عبور می کردند؛ اما پس از ساخته شدن دیوار، زندگی در برلین تغییر یافت. خیابان ها، خطوط مترو، خطوط اتوبوس، تراموا، کانال ها و رودخانه ها تقسیم شدند. اعضای خانواده، دوستان، هم کلاسی ها، همکاران و … به طور ناگهانی از یکدیگر جدا شدند.

در بعضی موارد، کودکان در آن طرف مرز، به دیدن مادربزرگ و پدر بزرگ خود رفته بودند و ناگهان از والدین خود جدا افتاده بودند. امکان دسترسی از شرق به غرب برلین غیرممکن شد مگر از طریق سه پاسگاه، در هر یک از پاسگاه ها، سربازان آلمانی شرقی قبل از اجازه ورود یا خروج، دیپلمات ها و سایر مقامات را غربالگری می کردند و به جز در شرایط ویژه، مردم عادی به ندرت از شرق به غرب برلین عبور می کردند.

آیا کسی موفق به فرار شد؟

فرار از آلمان شرقی غیرممکن بود، با این وجود از سال 1961 تا زمان سقوط دیوار در سال 1989، بیش از 5000 آلمانی (از جمله حدود 600 مرزبان) با ریسک شخصی زیاد و به روش های مختلف، توانستند از مرز عبور کنند.

بیشتر کسانی که شانس خود را امتحان می کردند مرد با سن متوسط 25 سال بودند؛ اما بسیاری از افراد خوش شانس نبودند، براساس یادبود دیوار برلین، 140 نفر در دیوار برلین جان خود را از دست دادند یا در آنجا در ارتباط با مرز کشته شدند. 251 مسافر دیگر نیز در طی یا پس از عبور از پاسگاه های مرزی درگذشتند.

همچنین تعداد ناشناخته ای از مردم در نتیجه ساخته شدن دیوار برلین در زندگی شخصی خود متحمل پریشانی و ناامیدی شدند و جان خود را از دست دادند. اولین قربانی دستور شلیک به قتل در دیوار برلین، Guenter Litfin24 ساله بود.

انواع روش های فرار از دیوار برلین

در ابتدا، مردم برای فرار از سازه هایی مانند خانه ها استفاده می کردند. این خانه های مرزی دارای درها و پنجره هایی بودند که به برلین غربی باز می شد و مردم برای فرار از آن ساختمان ها استفاده می کردند؛ و افرادی از آلمان غربی در سمت غرب منتظر بوده و با بالا رفتن از پنجره ها یا پرش از پشت بام به مردم کمک می کردند. با این حال خیلی زود، نیروهای آلمان شرقی ساکنان را مجبور به جا به جایی کرده و ساختمان های آپارتمانی موجود در امتداد مرز را پلمپ کردند؛ و سد دائمی تری را برپا کردند.

این دیوار به طول 27 مایل در حقیقت دو دیوار بود که نوار مرگ» در بین آن واقع شده بود و مجهز به مین های زمینی و سیم های خاردار بود و به طور مرتب توسط نیروهای آلمانی شرقی با سگ و اسلحه آماده شلیک گشت زنی می شد.

با وجود این خطرات برخی همچنان مصمم بودند به هر قیمتی که شده فرار کنند. دو روز پس از ساختن دیوار، از کنراد شومان، یک مرزبان آلمان شرقی، در حالی که از سیم خاردار به سمت آزادی می پرید، عکس گرفته شد.

هری دترلینگ، مهندس قطار، یک قطار بخار را سرقت کرد و در آخرین ایستگاه در شرق برلین 25 مسافر را سوار کرد و با خود به غرب آورد و باعث تغییرات بزرگی در خطوط ریلی شد. ولفگانگ انگلس، یک سرباز آلمان شرقی که در ابتدا در ساختن نرده های خاردار جدا کننده برلین کمک کرده بود، یک تانک را به سرقت برد و با وجود گرفتار شدن در سیم های خاردار و دو بار شلیک، موفق به فرار شد.

تونل ها روش جسورانه دیگری برای فرار

بسیاری از افراد در اتومبیل ها مخفی شده، از طریق نقاط مرزی دزدکی حرکت می کردند، یا در کانال Teltow شنا می کردند، تونل ها روش جسورانه دیگری برای فرار بودند و افراد هر دو طرف سعی داشتند آن‌ها را حفر کنند. بسیاری از تونل ها ناتمام ماندند، برخی به دلیل شرایط دشوار شکست خوردند؛ اما تعداد کمی نیز موفق بودند.

گروهی از دانشجویان آلمانی غربی با کمک یک پناهنده آلمانی شرقی، تونلی به طول 131 فوت در زیر یک کارخانه ساخته بودند و بیست و نه نفر تا قبل از کشف تونل از طریق آن موفق به فرار شدند. یکی دیگر از تونل های دانشجویی، موفق ترین تلاش برای فرار در تاریخ دیوار را رقم زد. 57 نفر در طی دو روز از طریق این تونل فرار کردند. این فرارهای موفق و مشهور پلیس مخفی آلمان شرقی را به وحشت انداخت و دستگاه های شنود و لرزه نگار را در سراسر نوار مرگ نصب کردند و بیست و چهار ساعته آن را تحت نظر داشتند.

نبوغ و ناامیدی افراد و گروه های کوچک را به فرار از دیوار سوق می داد، اما برای پایین آوردن خود دیوار باید یک حرکت گسترده صورت می گرفت.

چرا دیوار برلین پایین کشیده شد؟

در آگوست 1989، خانواده Spitzner آخرین آلمانی های شرقی بودند که از روی دیوار فرار کردند. سه ماه بعد، با افزایش اعتراضات سیاسی و گسترده طرفداران دموکراسی و فشار بر دولت آلمان شرقی برای برداشتن محدودیت ها و قوانین سفر، در اوایل عصر 9 نوامبر سال 1989 سخنگوی حزب کمونیست برلین شرقی از تغییر در روابط شهر خود با غرب خبر داد؛ و در کنفرانسی مطبوعاتی گفت که آلمانی های شرقی برای سفر به آلمان غربی آزاد خواهند بود و از نیمه شب همان روز، شهروندان GDR می توانند از مرزهای کشور عبور کنند.

برلینی های شرقی و غربی به دیوار هجوم آوردند، آبجو و شامپاین نوشیدند و شعار دروازه را باز کن!» آن‌ها از طریق پاسگاه ها جاری شد.

برخی آزادانه به سمت برلین غربی عبور کردند، درحالی‌که برخی دیگر چکش ها و نمادهایی را آوردند و شروع به تراشیدن دیوار کردند. بیش از 2 میلیون نفر از مردم برلین شرقی آن هفته را برای شرکت در یک جشنی که بزرگ‌ترین مهمانی خیابانی در تاریخ جهان شناخته شد آمدند و از برلین غربی بازدید کردند.

دیوار برلین چگونه حذف شد؟

مقامات آلمان شرقی ابتدا در روزهای بعد از 9 نوامبر، جدا کردن تکه های دیوار را با استفاده از انواع جرثقیل و وسایل نقلیه ساختمانی آغاز کردند تا نقاط عبور بیشتری بین شرق و غرب ایجاد کنند. تا 11 و 12 نوامبر اولین قطعه های دیوار به پایین کشیده شدند.

در 10 نوامبر سوراخی در دیوار ایجاد شد که دروازه Brandenburg را قطع کرد، اما سپس مجدداً توسط مقامات آلمان شرقی بسته شد و دیوار تا 22 دسامبر به درستی فرو نریخت.

هزاران نفر از نقاط مختلف با چکش و اسکنه آمدند تا قطعات را به خانه ببرند. صدای چکش ها روی بتن آهنی برای ماه ها به گوش می رسید. بیش از دو سال طول کشید تا اکثریت قریب به اتفاق دیوار حذف شود؛ اما برنامه تخریب رسمی تا تابستان 1990 آغاز نشد.

اتحاد مجدد آلمان شرقی و غربی در تاریخ 3 اکتبر 1990 تقریباً یک سال پس از سقوط دیوار برلین رسمیت یافت و برلین برای اولین بار از سال 1945 متحد شد. تا به امروز، دیوار برلین یکی از قدرتمندترین و ماندگارترین نمادهای جنگ سرد است.

آیا دیوار هنوز هم در برلین وجود دارد؟

در ابتدا میل کمی برای نگه داشتن هر یک از دیوارها در برلین وجود داشت. تنها سال ها بعد، مردم شروع به صحبت در مورد ضرورت ایجاد فرهنگ حافظه کردند. هنوز هم بخش هایی از دیوار باقی مانده است اما گفته می شود بیشتر دیوار در معرض نمایش در ایالات متحده است تا در خود برلین.

صدها بخش دیوار به بیش از 50 کشور جهان ارسال شده است و بعضاً به صورت حراجی ها در املاک خصوصی به نمایش گذاشته می شوند. در حال حاضر می توان قطعات دیوار را تا مرز شمال کره جنوبی، ایستگاه قطار در موناکو و دیوار حمام یک کازینو در لاس‌وگاس یافت.

نزدیک به 40،000 از بخش های دیوار خرد شده و در مصالح ساختمانی مورد استفاده برای ساختن بزرگراه‌ها، ساخت منازل و پروژه های بازسازی آلمان بازیافت شدند و مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

دیوار برلین، بوم نقاشی هنرمندان

هنگامی ‌که دیوار در سال 1989 سقوط کرد، بیش از 20 سال بعد از ساخت آن، از سمبل ظلم به بوم نقاشی تبدیل شد. هنرمندان به سرعت شروع به نقاشی نشان خود در قسمت هایی از دیوار که هنوز پا برجا بود کردند. از طنزهای سیاسی گرفته تا نقاشی های صلح، دیوار برلین را به چراغ امید تبدیل کرد و آثار هنری شگفت انگیزی در شرق و غرب خلق شد. از اواخر ژانویه ۱۹۹۰ تا سپتامبر همان سال٬ ۱۳۰۰ متر از دیوار به دست ۱۱۸ نقاش که از ۲۱ کشور دنیا آمده بودند در بخش شرقی رنگ شد. این بخش دیوار در میان مردم محلی و توریست‌ها به «گالری بخش شرقی» شناخته می‌شود.

گردشگران از سراسر جهان هر روز به تحسین دیوار می پردازند. در حالی که برلین اکنون پایتخت فرهنگی جهان است و به دلیل جذابیت های خارج از دیوار و صحنه موسیقی زیرزمینی مشهور است، این دیوار به عنوان یادآوری سرسام آور پتانسیل های دولت برای ستم و همچنین توانایی افراد برای غلبه بر آن شناخته می شود.

کانی علوی نقاش ایرانی دیوار برلین

کانی علوی٬ نقاش ایرانی ساکن برلین است که دو ماه پس از افتادن دیوار برای اولین باربر روی قسمت شرقی آن نقاشی کرد. چند سال بعد از نقش ‌بستن نقاشی ها بر روی دیوار بسیاری از سیاست‌مداران خواهان این بودند قسمت های نقاشی شده هم به‌ عنوان «آخرین لکه ننگ» پاک شود و فرو بریزد. علوی از جمله افرادی است که با این تصمیم مخالف بود و برای حفظ نقاشی ها تلاش می کند او در سال ۱۳۹۰ به عنوان سرپرست گالری بخش شرقی در شهر برلین به‌ خاطر تلاش‌هایش در سر‌پا نگاه‌ داشتن دیوار نقاشی‌شده از سوی رئیس‌جمهور آلمان موفق به دریافت «مدال لیاقت» شد که عالی‌ترین نشان آلمان است.

---

سوالات متداول دیوار برلین

آمریکا چه نقشی در ساخت دیوار برلین داشت؟

ایالات متحده و متحدانش به جای عقب نشینی، بخش های خود از شهر را تأمین می‌کردند. این محاصره بیش از یک سال به طول انجامید و بیش از 2.3 میلیون تن مواد غذایی، سوخت و سایر کالاها به غرب برلین تحویل داده شد.

دیوار برلین در چه تاریخی ساخته شد؟

 تاریخ برپایی دیوار برلین یعنی 13 آگوست 1961 به عمد انتخاب شد زیرا روز یکشنبه و در تعطیلات تابستان بود.

پس از اینکه دیوار برلین از سمبل ظلم به بوم نقاشی تبدیل شد، نقاشان راجب چه موضوعاتی بر روی این دیوار نقاشی می‌کشیدند؟

از طنزهای سیاسی گرفته تا نقاشی های صلح، دیوار برلین را به چراغ امید تبدیل کرد و آثار هنری شگفت انگیزی در شرق و غرب خلق شد.